Jaren nadat ik voor het eerst lasDe Rachel-papieren,Ik kocht het exemplaar vanGehuchtdie Martin Amis als student in Oxford had gehad van een boekhandelaar in Charing Cross. Het had zijn aantekeningen van zijn bachelor in de kantlijn en zijn eigen persoonlijke ex-libris op de voorkant. Hij moet een tiener zijn geweest toen hij hem erin stak. Echt waar, Amis was vroegrijp. Hij was ook briljant, maar niet alleen als romanschrijver.
Frank KermodebeschrevenAmis als "een literair criticus van verrassende macht" - en hij had gelijk. Amis probeerde later zijn hand op politiek schrijven, met een enigszins absurde analyse van het stalinisme inKoba de Verschrikkingen van 9/11 inchHet tweede vliegtuig. Deze waren niet succesvol.
Vind je het leuk wat je leest?Pak devrij onthoofdendagelijkse e-mail
Al geregistreerd?Aanmelden
Amis faalde toen hij over politiek probeerde te schrijven, maar toen hij over literatuur schreef, onthulde die 'opzienbarende kracht' veel, vooral over de aard van autocratie. Dit komt omdat terwijl stijl de essentie was van goed proza voor Amis, het ook de essentie was van moraliteit. InErvaringhij schreef: "Ik zou zeggen dat stijl moraliteit is: moraliteit gedetailleerd, geconfigureerd, geïntensiveerd." Voor Amis kwamen clichés van de pen rechtstreeks voort uit die "clichés van de geest en clichés van het hart", omdat een cliché bovenal een "gebruikte gedachte" was - wat literatuur vergiftigt, maar ook politiek.
Om Amis de schrijver te begrijpen, kijk naar zijn idool Vladimir Nabokov, een man die op intieme voet stond met de perversie van de politiek nadat zijn familie gedwongen was Rusland te ontvluchten na de Oktoberrevolutie van 1917. In zijn essay, "The Creative Writer", zette Nabokov zijn proces van artistieke creatie uiteen, dat hij in twee fasen verdeelde:vostorgEnvdohnovenie: "opname" en "herovering". Het proces begint met de pure vlam vanvostorg, waarin de schrijver in een soort “vervoering” alles tot de eerste beginselen opsplitst. Zodra dit is bereikt, vestigt hij zich op het eigenlijke componeren van zijn werk, vertrouwend op de "serene en stabiele" soort inspiratie,vdohnovenie, waarmee hij de wereld herovert en reconstrueert.
InDe Rachel Papieren,Charles Highway loopt door een gewone straat waarin alles vreemd lijkt: “demonische mechanische auto's; krachtige solide levende bomen; onwerkelijke verre gebouwen; vlekkerige buitenaardse reizigers". Hetzelfde geldt voorDe informatie's Richard Tull, die "een kunstenaar is toen hij de samenleving zag: het kwam nooit bij hem op dat de samenleving zo moest zijn, er enig recht op had, dat zaken zo moesten zijn". Hij is uiteindelijk een man "die wordt lastiggevallen tot op het punt van krankzinnigheid of verbijstering door eerste principes".
Voor Amis was het afbreken van alles tot de eerste principes een kwestie van perceptie: je moet de manier waarop je de wereld ziet opnieuw kalibreren. Schrijven op Saul Bellow'sDe avonturen van Augie March, gaf hij de meest beknopte beschrijving van zijn literaire credo: “Stijl is natuurlijk niet iets waar je je aan vastklampt aan regulier proza; het is inherent aan perceptie. We zijn dol op het scheiden van stijl en inhoud (ten behoeve van analyse, enzovoort), maar ze zijn niet te scheiden: ze komen uit dezelfde plaats. En stijl is moraliteit.”
Amis beschouwde zichzelf altijd als een satiricus, dat wil zeggen een moralist, en zijn oorlog tegen immoraliteit openbaarde zich in een andere oorlog:De oorlog tegen het cliché. Het dinosaurusepos van Michael CrichtonDe verloren wereldis voor hem een “vreemd terrein van hoofdstukken van één pagina, alinea’s van één zin en zinnen van één woord” waarin de lezer stuit op “kuddes clichés die vrij rondlopen. Je luistert in ‘verblufte stilte’ naar een ‘onaardse kreet’ of een ‘oorverdovend gebrul’. Roofvogels zijn ‘roofzuchtig’. Reptielen zijn ‘reptielen’. Pijn is 'verschroeiend'.
Amis 'afkeer van dit soort schrijven was bijna pathologisch, en het is geen toeval dat een van de kenmerken van zijn eigen stijl zijn gebruik van modifiers was, die hij losmaakt van hun gebruikelijke context. Dus we krijgen "zachte coma" en "grimmige goedkeuring" en "schittering van sympathie". Hij dwong de lezer om de eerste principes te heroverwegen.
Hij doet dit omdat hij begreep dat de gevaren van slecht proza niet alleen esthetisch zijn. "Het cliché verspreidt zich vanuit de taal van het boek naar het hart", schreef hij in een essay over Fay Weldon. "Cliché altijd." Het is een mentale rotting die, net als gifsumak, uiteindelijk het lichaam waaraan het gehecht is, verstikt en vergiftigt. Als je doorbladertDe verloren wereld, realiseer je je dat je geen roman leest in de echte zin van het woord (vooral als je de term 'roman' terugbrengt tot de eerste principes). Wat je leest zijn reeksen clichés die bij elkaar worden gehouden door coördinerende voegwoorden en lachwekkende dialogen.
InPolitiek en de Engelse taal, beschreef Orwell de handeling van "je geest opengooien en de kant-en-klare zinnen binnen laten komen. Ze zullen je zinnen voor je construeren... Het is op dit punt, schreef Orwell, dat "de speciale band tussen politiek en de vernedering van taal duidelijk wordt". Voor Orwell is "politieke chaos verbonden met het verval van taal".
Amis hield nooit van Orwell, weggooien1984na het lezen van een onvergeeflijk cliché - "ruig knap" - op de eerste pagina. "De man kan niets waard schrijven", was zijn oordeel. Maar ik denk dat de twee mannen het eens waren over wat er gebeurt als, zoals Orwell schreef, taal wordt gereduceerd tot gedachteloze zinnen die aan elkaar zijn geschroefd "als de delen van een geprefabriceerd kippenhok". Clichématige taal is het perfecte vat om een ideologie over te brengen die kritiek weerstaat en vertrouwt op vertroebeling om te verkondigen. Voor zowel Amis als Orwell is slecht schrijven een vorm van onnadenken die kan uitmonden in ongevoeligheid voor menselijke wreedheid en de gruwel die het aanricht.
De ware kunstenaar daarentegen zet zich in voor beidevostorgEnvdohnovenie.Dat moeten ze inderdaad zijn, want het is niet genoeg om clichés te weerstaan. Om alles terug te brengen tot de eerste principes, moet je het opnieuw opbouwen; als je dat niet doet, volgt waanzin. InDe informatie, ziet Richard Tull de wereld instinctief als kunstenaar. Los van zijn dagelijkse context, wordt een baby die naar hem toe kruipt "de grootte van een varken", golvend "als een circus-fatlady". Maar schrijven kan hij niet: Tull mist de tweede helft van het creatieve proces en wordt er gek van. Als u zich ertoe verbindtvostorgzondervdohnoveniekan zelfs een baby, die ultieme betekenaar van menselijke onschuld en kwetsbaarheid, een monster worden. En er is altijd maar één oplossing om met monsters om te gaan.
Elke dictator, van Mao tot Stalin tot Poetin, heeft alles willen terugbrengen tot de eerste beginselen; ze omhelsden de waanzinnige vervoering vanvostorg, met zijn intense passie en warmte. Maar dat is slechts de helft van het proces. Als mannen, en het zijn altijd mannen, werden ze gevoed met slechte literatuur, van de verwrongen marxistische teksten van Stalin en Mao tot de onzingeschiedenis waar Poetin zich vol aan propte tijdens de lockdown voor zijn invasie van Oekraïne. Ze internaliseerden deze vervoering, maar ze misten de "serene en gestage" inspiratie vanvdohnovenie.Ze faalden niet alleen als politici of kunstenaars, maar ook als mensen. Ze kunnen niet creëren; ze kunnen alleen vernietigen.
Rapture and serenity; destruction and reconstruction. Both are inherent to creativity. But both can become toxic when those who have the power to create do so through perversions of literature. Amis understood this perennial fact of politics, and this understanding informed both his literary criticism and his fiction: that debased words are just as potent as beautiful ones — and that they always end in horror.